Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή

του Τζουμαΐλη Άγγελου, Λογοθεραπευτή

Η Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή (ΑΓΔ) ορίζεται ως καθυστέρηση στην ανάπτυξη της γλώσσας σε παιδιά με τυπικό δείκτη νοημοσύνης, χωρίς άλλες νευροαναπτυξιακές διαταραχές (Bishop, 2000;2004), γνωστικές διαταραχές ή άλλου τύπου διαταραχές (American Speech-Language-Hearing Association, 2008). Ταξινομείται ως «Αναπτυξιακή» Γλωσσική Διαταραχή καθώς οι δυσκολίες των παιδιών παρουσιάζονται από τα πρώιμα στάδια της γλωσσικής κατάκτησης (Paul, 2007). Ο πληθυσμός των παιδιών με ΑΓΔ επηρεάζεται στους τομείς της γλωσσικής ανάπτυξης, των ακαδημαϊκών και κοινωνικών-συναισθηματικών δεξιοτήτων (McGregor, 2020; Bakopoulou & Dockrell, 2016; Marton, Abramoff και Rosenzweig, 2005).

Τι είναι η Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή

Η ΑΓΔ είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή η οποία εμφανίζεται από την πρώιμη παιδική ηλικία και ενδέχεται να επιμένει μέχρι και την ενήλικη ζωή (McGregor, 2020). Χαρακτηρίζεται από ελλείμματα στην κατάκτηση, κατανόηση, έκφραση ή χρήση της γλώσσας, με αποτέλεσμα τα άτομα αυτά να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην επικοινωνία. Τα γλωσσικά ελλείμματα δεν οφείλονται σε άλλες νευροαναπτυξιακές διαταραχές, αισθητηριακές δυσκολίες, νευρολογικές καταστάσεις (τραύμα ή λοίμωξη) (ICD-11, 2022) ή σε χαμηλό δείκτη νοημοσύνης (Bishop, 2004).

H Γλωσσική Διαταραχή μπορεί να υπάρξει ως αυτοτελής \ κεντρική διαταραχή ή σε συννοσυρότητα με άλλες διαταραχές, με πρωτογενές ή δευτερογενές χαρακτήρα. Ορισμένες από αυτές τις διαταραχές μπορεί να είναι η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος, η Δυσλεξία, η Νοητική Υστέρηση, η ΔΕΠ-Υ, οι  Φωνολογικές Διαταραχές κ.α. (American Speech-Language-Hearing Association, 2008). Σε παιδιά όπου η Γλωσσική Διαταραχή αποτελεί δευτερογενή παράγοντα, η θεραπευτική προσέγγιση θα πρέπει να εστιάζει στις πρωτογενείς, πυρηνικές δυσκολίες της εκάστοτε διαταραχής.

Πληθυσμός που επηρεάζει η ΑΓΔ

Η ΑΓΔ ανταποκρίνεται περίπου στο 3-7% των παιδιών στην προσχολική ηλικία. Σημαντικοί παράγοντες κινδύνου αποτελούν το φύλο, το οικογενειακό ιστορικό με πρώιμη γλωσσική καθυστέρηση, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των γονέων και περιγενετικοί παράγοντες. Το φύλο με τον μεγαλύτερο επιπολασμό για την εμφάνιση γλωσσικής καθυστέρησης και ΑΓΔ είναι το ανδρικό συγκριτικά με το γυναικείο (Chilosi et al., 2021).

Χαρακτηριστικά της ΑΓΔ

Κύριο χαρακτηριστικό της ΑΓΔ είναι ότι οι μη λεκτικές δεξιότητες υπερτερούν των λεκτικών (Leonard, 2000). Τα παιδιά με ΑΓΔ κατά κύριο λόγο αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο μορφοσυντακτικό, φωνολογικό, σημασιολογικό και πραγματολογικό επίπεδο ( Leonard 2000). Τα ελλείμματα εντοπίζονται στο λεξιλόγιο των παιδιών με ΑΓΔ συγκριτικά με τους τυπικά αναπτυσσόμενους συνομηλίκους (Gray, 2006). Ένας ακόμη τομέας που επηρεάζεται είναι κάποιες γνωστικές ικανότητες και ιδιαίτερα οι ικανότητες της εργαζόμενης μνήμης. Πιο συγκεκριμένα οι δυσκολίες των παιδιών με ΑΓΔ στη λεκτική εργαζόμενη μνήμη επηρεάζουν τις γλωσσικές τους δεξιότητες (Riches, 2012; Tsimpli et al., 2016).

Έρευνες σε ελληνόφωνα παιδιά με ΑΓΔ εντόπισαν σημαντικές δυσκολίες ιδιαίτερα στο μορφοσυντακτικό επίπεδο. Αναλυτικότερα οι σύνθετες συντακτικά δομές (παθητική φωνή) και τα κλιτικά παρουσιάζουν ιδιαίτερη δυσκολία ειδικότερα στις μικρότερες ηλικιακές ομάδες με ΑΓΔ (Chondrogianni κ.α., 2010; Tsimpli κ.α., 2013, 2016).

Προσχολική ηλικία

Από το πρώτο έτος της ζωής τους τα παιδιά με ΑΓΔ παρουσιάζουν αποκλίσεις στη γλωσσική τους ανάπτυξη συγκριτικά με τους τυπικά αναπτυσσόμενους συνομηλίκους. Όσον αφορά το εκφραστικό λεξιλόγιο, τα τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά παράγουν τις πρώτες λέξεις περίπου στο πρώτο έτος της ηλικίας τους, ενώ τα παιδιά με ΑΓΔ παρουσιάζουν καθυστέρηση στην παραπάνω διαδικασία (Bishop, 1997; Leonard, 1997). Επιπλέον παρατηρούνται ελλείμματα στο λεξιλόγιο (Alt, Plante and Creusere, 2004; Gray, 2006) τα οποία εστιάζουν στην αποτελεσματική αποθήκευση, επεξεργασία και την ανάκληση των λέξεων (Horohov and Oetting, 2004; Gray, 2005). Ως εκ τούτου δυσκολία παρουσιάζεται στον συνδυασμό των λέξεων και φτωχή εκφραστική ικανότητα. Ένας ακόμη ενδεικτικός παράγοντας είναι η απουσία των χειρονομιών μεταξύ του 2^ου και 3^ου έτους της ζωής τους (Snowling et al., 2016; Zambrana et al., 2014; Bishop et al.., 2017).

Στην κατάκτηση της μορφοσύνταξης παρατηρούνται επίσης διαφοροποιήσεις από τα πρώιμα αναπτυξιακά στάδια στις κλιτικές αντωνυμίες (Tsimpli και Papadopoulou, 2009). Η παραγωγή των κλιτικών στα τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά ξεκινάει στους 19 μήνες, ενώ στα παιδιά με ΑΓΔ αναμένεται μέχρι και την ηλικία των 2,6 ετών (Marinis, 2000; Tsimpli, 2005).

Σχολική ηλικία

Στη σχολική ηλικία εξακολουθούν να παρατηρούνται δυσκολίες στο λεξιλόγιο (κυρίως εκφραστικού τύπου έναντι του αντιληπτικού) (Mendes et al., 2021). Ακόμη, οι χειρονομίες που χρησιμοποιούν τα παιδιά με ΑΓΔ είναι περιορισμένες, εύρημα που συνδέεται με το χαμηλό εκφραστικό τους λεξιλόγιο (Rombouts et al., 2022). Οι μορφοσυντακτικές τους ικανότητες εξακολουθούν να είναι επηρεασμένες (Moscati et al., 2020). Οι παραπάνω δυσκολίες στο εκφραστικό λεξιλόγιο και στην μορφοσύνταξη, συνδέονται άμεσα με τα ελλείμματα στην εργαζόμενη μνήμη (Jackson κ.α., 2020). O τομέας της φωνολογικής ενημερότητας και της κατανόησης της γλώσσας φαίνεται να επιβαρύνουν τις ακαδημαϊκές δεξιότητες (Aguilar-Mediavilla et al., 2019). Εξαιτίας των εκτεταμένων δυσκολιών στους παραπάνω τομείς, τα παιδιά στη σχολική ηλικία επηρεάζονται σημαντικά στον κοινωνικό-συναισθηματικό τομέα και στην συμπεριφορά (Goh et al., 2021).

Ενήλικη ζωή

Κατά την ενηλικίωση τα άτομα με ΑΓΔ φαίνεται να παρουσιάζουν περισσότερες κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες συγκριτικά με τους αναμενόμενα αναπτυσσόμενους συνομηλίκους (Clair et al., 2011; Clair et al., 2012). Τα άτομα με ΑΓΔ έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν κατάθλιψη και αυξημένο άγχος, λόγω των γλωσσικών τους περιορισμών, συνθήκες οι οποίες φαίνεται να επηρεάζουν και την ποιότητα ζωής τους (Beitchman et al., 2001; Condi-Ramsden & Botting, 2008; Clegg et al., 2005). Οι γλωσσικές τους δυσκολίες φαίνεται να επηρεάζουν την εικόνα τους κατά την ενηλικίωση και κατ΄ επέκταση και τις κοινωνικές τους δραστηριότητες αλλά και την ποιότητα των σχέσεων τους με τους άλλους (Longobardi et al., 2016). Ως αποτέλεσμα των παραπάνω ενήλικες με ΑΓΔ παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, γεγονός που τους δυσκολεύει να συνάψουν κοινωνικούς δεσμούς, κάτι το οποίο επηρεάζει και την πνευματική τους υγεία (Durkin et al., 2017). Οι γλωσσικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με ΑΓΔ φαίνεται να τους δυσκολεύουν σημαντικά και στην επαγγελματική τους πορεία (Conti-Ramsden, 2017).

Λογοθεραπευτική Παρέμβαση

Η λογοθεραπευτική παρέμβαση ποικίλει ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκει το άτομο με ΑΓΔ. Λόγω της γλωσσικής καθυστέρησης, η πρώιμη παρέμβαση στοχεύει στις δυσκολίες έκφρασης και αντίληψης της γλώσσας (McLaughlin, 2011). Στην σχολική ηλικία οι γνωστικές και γλωσσικές δεξιότητες είναι αλληλοεξαρτώμενες. Στον γνωστικό τομέα, παιδιά με ΑΓΔ συχνά εμφανίζουν δυσκολίες στην λεκτική εργαζόμενη μνήμη, στη ταχύτητα επεξεργασίας και στην ανάκληση εννοιών. Οι παραπάνω τομείς επηρεάζουν άμεσα τις γλωσσικές και ακαδημαϊκές τους δεξιότητες (Larson & Weismer, 2022). Η θεραπεία στοχεύει στην επίλυση των δυσκολιών της εργαζόμενης μνήμης συνδυαστικά με την γλωσσική παρέμβαση. Ως αποτέλεσμα, η θετική επιρροή  στους παραπάνω τομείς επιδρά ευεργετικά στην αποτελεσματικότερη κατάκτηση του λεξιλογίου και των μορφοσυντακτικών δομών (Montgomery, Gillam & Evans, 2021). Η φωνολογική ενημερότητα σε συνδυασμό με τα γλωσσικά ελλείμματα των παιδιών με ΑΓΔ επηρεάζουν την ανάγνωση και την γραφή (Hulme και Snowling, 2013; Earle & Del Tufo, 2021).

Βιβλιογραφία

• Aguilar-Mediavilla, E.; Buil-Legaz , L.; López-Penadés , R.; A Sanchez-Azanza , V. &  Adrover-Roig, D. (2019). Academic Outcomes in Bilingual Children with Developmental Language Disorder: A Longitudinal Study. Front Psychol [Accessed 11^th March 2019] Available from World Wide Web: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30915007/
• American Speech-Language-Hearing Association (2008). Incidence and prevalence of communication disorders and hearing loss in children.
• Bakopoulou, I. & Dockrell, J.E. (2016). The role of social cognition and prosocial behavior in relation to the socio-emotional functioning of primary aged children with specific language impairment. Dev. Disabil., 49, 354–370.
• Bishop, D.V.M. (2000). Pragmatic language impairment: a correlate of SLI, a distinct subgroup, or part of the acoustic continuum. In: D.V.M. Bishop and L.B. Leonard (Eds.), Speech and Language Impairments in Children: Causes, Characteristicw, Interventios and Outcome. East Sussex: Psychology Press.
• Bishop, D.V.M. & Snowling, M.J. (2004). Developmental Dyslexia and Specific Language Impairment: Same or Different. Psychological Bulletin, 130(6), 858-886.
• Bishop, D.M.V.; Snowling, M.G.; Thompson, P.A. & Greenhalgh, T. (2017). The Catalise-2 Consortium. Phase 2 of CATALISE: A multinational and multidisciplinary Delphi consensus study of problems with language development: Terminology. Child Psychol. Psychiatry, 58, 1068–1080.
• Conti-Ramsden, G.; Durkin, K.; Toseeb, U.; Botting, N. &  Pickles, A. (2017). Education and employment outcomes of young adults with a history of developmental language disorder. International Journal of Language & Communication Disorders, 53(2), 197-417.
• Durkin, K.; Toseeb, U.; Botting, N.; Pickles, A. & Conti-Ramsden, G. (2017). Social Confidence in Early Adulthood Among Young People with and Without a History of Language Impairment. Speech Lang. Hear. Res., 60, 1635–1647.
•  Earle, F.S. & Del Tufo, S.N. (2021). Literacy-supporting skills in college students with specific reading comprehension deficit and developmental language disorder. Ann Dyslexia, 71(2), 282-298.
• Goh, S.K.Y.; Griffiths , S.; Norbury, C.F. & SCALES Team (2021). Sources of variability in the prospective relation of language to social, emotional, and behavior problem symptoms: Implications for developmental language disorder. J Abnorm Psychol, 130(6), 676-689.
• Hulme , C. &  Snowling, M.J. (2013). The interface between spoken and written language: developmental disorders. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci, 369(1634), 120-395.
• Jackson, E.; Leitão , S.; Claessen, M. &  Boyes, M. (2020). Working, Declarative, and Procedural Memory in Children with Developmental Language Disorder. J Speech Lang Hear Res, 63(12), 4162-4178.
• Larson, C. & Weismer, S.E. (2022). Working Memory Performance in Children with Developmental Language Disorder: The Role of Domain. J Speech Lang Hear Res, 65(5), 1906-1920.
• Longobardi, E.; Spataro, P.; Frigerio, A. & Rescorla, L. (2016). Language and social competence in typically developing children and late talkers between 18 and 35 months of age. Early Child Dev. Care, 186, 436–452.
• Marton, K.; Abramoff, B. & Rosenzweig, S. (2005). Social cognition and language in children with specific language impairment (SLI). Commun. Disord., 38, 143–162.
• McGregor, K.K. (2020). How we fail children with Developmental Language Disorder. Language, Speech, and Hearing Services in Schools, 51, 981-992.
• McLaughlin, M.R. (2011). Speech and language delay in children. Am Fam Physician, 83(10), 1183-1189.
• Montgomery, J.W.; Gillam, R.B. & Evans, J.L. (2021). A New Memory Perspective on the Sentence Comprehension Deficits of School-Age Children with Developmental Language Disorder: Implications for Theory, Assessment, and Intervention. Lang Speech Hear Serv Sch, 52(2), 449-466.
• Moscati, V.; Rizzi, L.; Vottari, I.;   Chilosi, A.M.;  Salvadorini, R. &  Guasti , M.T. (2020). Morphosyntactic weaknesses in Developmental Language Disorder: the role of structure and agreement configurations. J Child Lang, 47(5), 909-944.
• Paul, R., (2007). Language disorder from infancy through adolescence: Assessment and intervention (3^rd). St. Louis MO: Mosby-Yearbook.
• Rombouts, E.; Leenen, L.; Maes, B. & Zink^, (2023). Gesture-speech integration is related to vocabulary skills in children with developmental language disorder, Williams syndrome and typical development. Int J Lang Commun Disord, 58(1), 206-220.
• Snowling, M.J.; Duff, F.J.; Nash, H.M. & Hulme, C. (2016). Language profiles and literacy outcomes of children with resolving, emerging, or persisting language impairments. Child Psychol. Psychiatry, 57, 1360–1369.
• St Clair, M.C.; Goodyer, I.M.; Dunn, V.; Herbert, J.; Jones, P.B. & Croudace, T. (2012). Depressive symptoms during adolescence: Comparison between epidemiological and high-risk sampling. Soc. Psychiatry Psychiatr. Epidemiol, 47, 1333–1341.
• St Clair, M.C.; Pickles, A.; Durkin, K. & Conti-Ramsden, G. (2011). A longitudinal study of behavioral, emotional, and social difficulties in individuals with a history of specific language impairment (SLI). Commun. Disord, 44, 186–199.
• Zambrana, I.M.; Pons, F.; Eadie, P. & Ystrom, E. (2014). Trajectories of language delay from age 3 to 5: Persistence, recovery, and late onset. J. Lang. Commun. Disord, 49, 304–316.